صفحه محصول - مقاله نهضت ملي شدن صنعت نفت

مقاله نهضت ملي شدن صنعت نفت (docx) 1 صفحه

دسته بندی : تحقیق

نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات: 1 صفحه

قسمتی از متن Word (.docx) :

نهضت ملي شدن صنعت نفت الف ) زمينه ها و علل آغاز نهضت : در حالي كه دولت بريتانيا بر تصويب قرارداد الحاقي نفت ( گس ـ گلشانيان ) پافشاري مي كرد و بسياري از دولت مردان ايراني نيز مايل به امضاي آن بودند ، مخالفت مصدق و اقليت كوچكي از نمايندگان مجلس و مهمتر از آن مخالفت جناح هاي مذهبي به رهبري آيت الله كاشاني كه از حمايت وسيع توده اي برخوردار بود مانع از تصويب طرح شد . در اين اوضاع پرهيجان انتخابات مجلس شانزدهم برگزار شد . دولت به طور گسترده اي در انتخابات دخالت كرد و نمايندگان طرفدار دربار را به مجلس فرستاد اين امر اعتراضات زيادي را برانگيخت عده اي از سياستمداران به رهبري مصدق در اعتراض به تقلب در انتخابات در كاخ شاه متحصّن شدند . اين تحصن مقدمه اي براي تشكيل جبهه ي ملي بود ترور هژير توسط فدائيان اسلام دربار را به عقب نشيني واداشت و انتخابات فقط در تهران تجديد شد . مصدق و چند تن از سران جبهه ملي به مجلس راه يافتند . جبهه ملي از احزاب و گروههاي مختلف با گرايش هاي بسيار متفاوت تشكيل مي‌شد ليبرال ها ، پان ايرانيست ها ، سوساليست‌ها و گروه هاي مذهبي ، ائتلاف ناهمگوني را به وجود آورده بودند . اتحاد اين گروه ها با خاستگاههاي متفاوت اجتماعي ، طبقاتي و فكري تنها در مقابله با شركت نفت انگليس و ايران و نيز قدرت گرفتن مجدد شاه امكان پذير شده بود . همين امر شكنندگي آن را نشان مي داد . به هر حال مهمترين اهداف اعلام شده جبهه ملي حمايت از ملي شدن نفت ، ايجاد حكومت ملي از طريق آزادي انتخابات ، افكار و رشد و توسعه اقتصادي بود. از سوي ديگر در حالي كه نبرد قدرت بين دربار و مخالفان جريان داشت ، رزم آرا به نخست وزيري رسيد و با تلاش فراوان درصدد تصويب لايحه الحاقي برآمد ، اما شدت هيجان و احساسات عليه شركت نفت به حدي بود كه مردم جز به ملي شدن نفت رضايت نمي دادند . قتل رزم آرا در اسفند 1329 به دست فدائيان اسلام ، هراس نمايندگان هوادار سلطنت را در پي داشت و نتيجه آن تصويب سريع طرح ملي شدن نفت در مجلس بود . پس از رزم آرا ، حسين علا به نخست وزيري رسيد ؛ اما بحران ها و مشكلات باعث شد در عرض كمتر از دو ماه استعفا دهد . در جنجال انتخاب نخست وزير كه در مجلس و دربار جريان داشت ، دكتر مصدق به پيشنهاد جمال امامي ـ مخالف اصلي خود ـ در ميان ناباوري همگان ، نخست پذيري را پذيرفت . اغلب وزراي كابينه ي مصدق از شخصيت هاي نه چندان خوشنام سياست ايران بودند كه براي اجراي اهداف نهضت ملي مناسب نبودند . در اين شرايط انگليسي ها كه به هيچ وجه حاضر نبودند از پول باد آورده نفت ايران چشم بپوشند به شدت واكنش نشان دادند ،‌تهديد نظامي كه با تهديد به فتواي جهاد از طرف آيت الله كاشاني مواجه شد ، طرح دعاوي حقوقي در شوراي امنيت و ديوان لاهه ، تحريم نفت ايران و تحريم اقتصادي ، محمود سياست هاي انگلستان را در دوره اول نخست وزيري مصدق ( 1330 ـ 1331 ) تشكيل مي داد . گرچه امريكا به مصدق اميدهايي مي‌داد اما به هيچ وجه پيروزي او را نمي خواست هدف امريكا اين بود كه از نفت ايران امتيازي بگيرد و بيشتر در دولت ايران نفوذ نمايند ولي هرگز راضي نمي شد بريتانيا را در مقابل نهضت ، شكست خورده ببينند . امريكا تحريم نفتي ايران را به طور كامل رعايت و از خريد نفت توسط كشورهاي ديگر جلوگيري كرد . چند ماه پس از شروع نخست وزيري مصدق گفت و گوهايي ميان ايران و انگليس با ميانجي گري امريكا شروع شد كه با اصرار انگلستان بر كنترل مديريت صنعت نفت و دريافت بخش اعظمي از منابع حاصله و مقاومت ايراني ها راه به جايي نبرد . در عين حال در شوراي امنيت و دادگاه لاهه دولت موفق شد دعاوي حقوق انگليس را بي اثر سازد و از اين جهت پيروزي بزرگي به دست آورد ؛ اما تحريم نفتي و ناتواني دولت در فروش حتي يك قطره نفت در شرايطي كه بخش عظيمي از درآمدهاي دولت از نفت تأمين مي شد ،‌زيان اقتصادي بسياري بر دولت وارد كرد . تلاش دولت براي دريافت وام از آمريكا و انتشار اوراق قرضه ملي براي جبران كسر بودجه نيز موفقيت آميز نبود . پس از آن كه اميد به حل مسئله نفت از بين رفت ،‌طرح اقتصاد بدون نفت در دستور كار دولت قرار گرفت . بر طبق اين طرح ، دولت با محدوديت واردات ، كاهش قيمت ريال ، افزايش صادرات ، كاهش هزينه ها ، افزايش ماليات و حتي چاپ اسكناس بدون پشتوانه درصدد برآمد تا كاهش درآمدهاي خود را جبران كند . هرچند دولت در اجراي اين سياست ها در مجموع موفق بود ؛ اما نتوانست كاهش د رآمد نفت را جبران كند و باعث افزايش تورم نيز نشود . در اوايل سال 1331 ه . ش انتخابات مجلس هفدهم برگزار شد ، دخالت گسترده ارتش و دربار موجب شد مصدق انتخابات را نيمه تمام رها كند . نمايندگان انتخاب شده اغلب مخالف مصدق بودند و با انتخاب سيد حسن امامي به رياست مجلس قدرت خود را نشان دادند . در عين حال مصدق با حمايت گسترده آيت الله كاشاني و نمايندگان طرفدار دولت ، موفق شد در اوايل تير ماه اين سال دوباره رأي اعتماد بگيرد .اما پس از آنكه در رابطه با در اختيار گرفتن وزارت جنگ با شاه اختلاف پيدا كرد بدون اينكه با رهبران ديگر نهضت مشورتي بكند استعفا داد و نمايندگان كه گويا از پيش آماده بودند ، قوام سياستمدار كهنه كار را كه تصور مي كردند مي تواند در مقابل نهضت بايستد ، در 26 تيرماه 1331 ه . ش به نخست وزيري منصوب كردند . اين اقدام نمايندگان با اعتراض شديد آيت الله كاشاني و واكنش نمايندگان طرفدار نهضت روبه رو شد . در روز 30 تير در اكثر شهرهاي ايران مردم به دعوت آيت الله كاشاني و گروه هاي طرفدار مصدق ، به خيابان ها ريختند و تظاهرات وسيعي انجام گرفت كه با دخالت ارتش به خون كشيده و صدها نفر كشته شدند شاه كه خود را در خطر مي ديد ناچار شد مصدق را دوباره به نخست وزيري انتخاب كند . اين پيروزي با اعلام رأي دادگاه لاهه به نفع ايران همراه شد و شادماني مردم را دو چندان كرد . اكنون مصدق مغرور از پيروزي ، كابينه ي جديد خود را با حضور چهره هاي بد نامي چون سرلشكر وثوق ـ از مسببين كشتار 30 تير معرفي كرد كه اعتراضات بسياري را برانگيخت . خودداري از مجازات عاملان كشتار 30 تير ، از عوامل ديگري بود كه موجب رنجش بعضي از اطرافيان مصدق شد . وي در مقابل آن تلاش كرد آيت الله كاشاني و نيروهاي مذهبي را بدون توجه به اين كه قدرت مجدد او مديون حمايت آن ها بوده است ، از صحنه خارج كند . مصدق ، نواب صفوي ـ رهبر فدائيان اسلام ـ را به زندان انداخت . نواب 20 ماه از 28 ماه نخست وزيري مصدق را در زندان به سر برد . از سوي ديگر آزادي حزب توده كه از 30 تيرماه در شمار حاميان مصدق درآمده بود ، مخالفت جناح هاي مذهبي را بر مي انگيخت . مصدق علاوه بر اين بسياري از همراهان ديگر خود مانند مكي و غيره را از خود دور كرده بود . در چنين اوضاعي روز 28 مرداد 1332 ه . ش كودتايي كه توسط سازمان سيا سازماندهي شده بود ، توسط چند گردان ارتشي وعده اي اوباش كه هر كدام 50 تومان پول گرفته بودند ، با گرفتن راديو و درخواست هاي زاهدي براي بازگشت شاه به كشور اجرا شد . روز بعد مصدق خود را معرفي كرد به سه سال زندان محكوم گرديد . با توجه به وجود زمزمه هاي كودتا ، آيت الله كاشاني احتمال وقوع و لزوم تلاش در جهت مقابله با آن را از پيش طي نامه اي به وي بيان كرده بود ؛ اما او در پاسخ نوشته بود : «‌اين جانب مستحضر به پشتيباني ملت هستم » ب ) علل شكست نهضت : نهضت ملي به نوعي تكرار تجربه مشروطه بود . در هر دو ائتلاف گروههاي مختلف به خصوص روحانيون و روشنفكران به پيروزي انجاميد و با بروز اختلاف و تفرقه زمينه ي شكست آن ها فراهم شد و در هر دو مورد مداخله ي خارجي به عنوان عامل مكمل شكست كمك كرد . در واقع تفرقه ميان نيروههاي مذهبي و دولت مردان ملي ، بزرگترين ضربه را به نهضت وارد كرد . ائتلاف ملي گرايان با آيت الله كاشاني كه مهمترين حامي دولت ملي محسوب مي شد ، بعد از 30 تير 1331 ه . ش و در اوج پيروزي نهضت از هم گسست . مصدق با از دست دادن حمايت نيروهاي مذهبي ، حاميان اصلي خود را از دست داد و در مقابل سيل دشمنان بي دفاع ماند . پافشاري مصدق در كسب اختيارات ويژه ، آزادي حزب توده و به كار گيري سياست مداران بنام ، از دلايل اصلي جدايي نيروهاي مذهبي از مصدق به شمار مي آيند . در تنگنا قرار گرفتن مردم به دليل بحران اقتصادي و ضربه ي اقتصادي شوروي به نهضت از طريق بلوكه كردن طلاهاي ايران در اتحاد شوروي نيز از دلايل شكست نهضت ملي ذكر شده است . پ ) پيامدهاي نهضت : با شكست نهضت ملي شدن صنعت نفت آخرين اميدها براي حفظ سلطنت در قالب نظام مشروطه به ياس مبدل شد و حذف سيستم فاسد سلطنتي در رأس اهداف مبارزات بعدي قرار گرفت . در جريان اين نهضت ، ملي گراهاي ليبرال ناتواني خود را در عرصه سياست ايران نشان دادند و موقعيت خود را در جريانات بعدي متزلزل كردند . همچنين كودتا ، شكست آخرين ائتلاف مقطعي روحانيون و روشنفكران ملي گرا را رقم زد . در جنبش ، مشروطه و نهضت ملي شدن نفت ، اين دو قشر با هم ائتلاف كرده و نهضت را به پيروزي رساندند . درهر دو جنبش ياد شده توده هاي وسيع مردم تنها به خواست رهبران مذهبي وارد صحنه شدند و بدون ترغيب رهبران مذهبي ، شركت مردم و حمايت آن ها ا زاين حركات غير ممكن بود . اما در هر دو مورد پس از پيروزي ، روشنفكران ليبرال سعي كردند علما را به هر طريق از صحنه خارج كنند . در انقلاب مشروطه با اعدام شيخ فضل الله و ترور بهبهاني و سرانجام به قدرت رساندن رضا خان و اعمال سياست هاي ضد مذهبي ، روحانيان را منزوي ساختند و در نهضت ملي شدن نفت، آيت الله كاشاني را كه سهم عمده اي در پيروزي جنبش داشت كنار زده و با تهمت هايي كه به او نسبت دادند در عمل نيروهاي مذهبي را از خود دور ساختند . اين تجربيات تلخ براي نيروهاي مذهبي كافي بود تا به نيروهاي ليبرال و ملي گرا با ديده بدبيني نظر كنند و از آن به بعد خود به طور مستقل هدايت تحولات را به دست گيرند . در حقيقت شكست هاي متوالي جنبش هاي اصلاحي در ايران ، راه را براي انديشه ي ملي ـ مذهبي و حاكميت نيروهاي مذهبي هموار كرد . مقدمه : براي رسيدن به يك هدف ابتدا مطالعاتي را در زمينة مطلب منظور انجام مي دهيم مثلاً در مورد مشروطيت رجوع به تاريخ كرده و علت حركت مردم آن زمان را مطالعه مي نماييم و براي روشن شدن ملّي شدن نفت از زماني كه در كشور ما استخراج شد تاريخ آن را مورد مطالعه و نتايج حاصله را مقدمه اي براي پي گيري كردن مطالب هدفمند ادامه مي دهيم . در يك قرن اخير به دليل اكتشافات نفت و استعمال آن و تبديل بر ديگر فرآورده هاي نفتي تأسيس شركتهاي زيادي در منطقه نفت خيز گرديده است و به دنبال آن دقت در كاربردهاي نيروي انساني ، آوردن فرهنگ هاي مختلف كرد باعث به وجود آمدن تحولاتي در جامعه فعلي كشورمان شده و به دليل مبادلات مسائل نفتي و ديدن دوره‌هاي مربوطه همگي تحولي را در جامعه ي انساني ما ايجاد كرده است و تأثير گذاري آن بر روي تمام سطوح جامعه نمايانگر آن است كه تمام كشورها احتياج بيشتري به يكديگر دارندو همين احتياج است كه عامل اصلي براي برقراري ارتباط را هم فراهم مي كند . امّا كشورهاي غربي به جهت دارا بودن تكنولوژي مي خواهند برتري خود را نسبت جهانيان ديگر نشان دهند پس ما جوانان بايستي سعي و تلاش خود را براي بالابردن سطح آگاهي و دست يابي به علم و دانش روز كه مي شود با آن به طرف دورشدن از وابستگي هاي نفتي و ديگر مسائل بشويم و مسائل روشن و قابل تفكر مردم كه همين موقعيت صدور سوخت هسته اي به كليّة كشورهاي غربي است ، از مسائل حاد و حائز اهميت مي باشد و كمال طلبي جوانان كه با سعي و كوشش خود موفقيت هاي دست يافتند و لذا بايد سعي شود بشارت دهنده ي اين عزيران بوده و ارزشهاي بدست آمده را بيشتر نموده تا شايد به همت همگي و كمك گرفتن از خدا به سرمنزل اصلي كه همان استقلال نفتي مي باشد برسيم . انشاالله چكيده ي مطالب پس از ناصرالدين شاه فرزندش مظفر الدين ميرزا كه وليعهد او بود از تبريز به تهران آمد و با نام مظفر الدين شاه به پادشاهي رسيد . وي مردي بيمار بود و به اين دليل اداره ي امور كشور را عملاً‌ به عين الدوله صدر اعظم خود سپرد عين الدوله مردي مستبد بود و خشونت هاي او و درباريان اقدامات ظالمانه ي مأموران دولتي و دخالت‌هاي بيگانگان در امور كشور سبب شد كه مردم قيام كنند. نتيجه ي اين قيام به وجود آمدن حكومت مشروطه ي سلطنتي در ايران بود يعني حكومتي كه در آن نمايندگان مردم ( مجلس ) بر چگونگي اداره ي كشور و اقدامات شاه نظارت داشته باشند نخستين جرقه هاي انقلاب وقتي روشن شد كه علاء الدوله حاكم تهران به بهانه‌ي گران شدن قند عده اي از بازرگانان را به چوب بست و عده اي از علما از جمله آيت الله طباطبايي كه از نفوذ استعمارگران رنج مي برد و به فكر ايجاد تحولي به سود مردم بود قدم پيش نهاد و همراه علماي ديگر به عنوان شهر ترك گفتند و در حرم حضرت عبدالعظيم تحصن كردند و خواهان اجراي خواست هاي مردم شوند . در رأس خواسته هاي آن ها تأسيس عدالت خانه براي رسيدگي به شكايات مردم بود تحصن علما و مردم در حضرت عبدالعظيم ، حكومت استبدادي را وادار به عقب نشيني كرد و شاه و درباريان ناچار خواسته هاي مردم را پذيرفتند و فرمان تأسيس عدالت خانه توسط شاه صادر شد . به اين ترتيب تحصن خاتمه يافت و علما با احترام به تهران بازگشتند پس از بازگشت علما و مردم از حضرت عبدالعظيم دولت به وعده هاي خود عمل نكرد كه با اعتراض مردم رو به رو شدندو شورش به پاشد در اين ميان با تيراندازي مأمواران طلبه ي جواني به نام سيد عبدالحميد به شهادت رسيد در نتيجه علما و مردم در مسجد جامع تهران گرد آمدند و به چاره انديشي پرداختند و آيت الله طباطبايي و بهبهاني با مشورت ديگران تصميم گرفتند تهران را ترك كنند . و اين مسئله اوضاع تهران را پريشان كرد و عده اي از علماي نجف به پشتيباني مردم برخاستند در نتيجه با اين اقدامات علما و مردم مظفرالدين شاه با صدور فرمان مشروطيت در عزل عين الدوله در برابر خواسته هاي مردم تسليم شد . به اين ترتيب قيام مردم به ثمر رسيد و نظام استبدادي به مشروطه مبدل شد . بعد از بركناري رضاشاه و خروج او از ايران زمينه اي مناسب براي فعاليت هاي سياسي در جامعه‌ي ايران فراهم شد ، زيرا محمد رضا پهلوي هنوز قدرت چنداني براي برقراري دوباره ي استبداد پدرش نداشت . در مجموع ، سال هاي اوليه ي پس از سقوط براي مردم فرصتي پديد آورد تا به ابراز عقايد خود بپردازد . گسترش فعاليت سياسي پس از شهريور 1320 ه . ش ( سقوط رضاشاه ) منجر به آگاه شدن مردم و در نهايت سبب گسترش مبارزه و سرانجام ملي شدن نفت ايران گرديد . جريان ملي شدن نفت را دو تن از شخصيت هاي مذهبي و سياسي آن زمان يعني آيت‌الله كاشاني و دكتر محمد مصدق رهبري مي كرد . آيت الله كاشاني ، از روحانيون معرفي بود كه در جواني در كنار پدر خويش با استعمار گران مبارزات درخشاني كرده بود . وي پس از آمدن به ايران رهبري نيروهاي اسلامي را عهده داشته دكتر محمد مصدق نيز سابقه اي طولاني در امور سياسي داشت در اين دوران مهمترين عاملي كه اين دو رهبر را به يكديگر نزديك مي كرد مبارزه براي ملي شدن صنعت نفت ايران بود كه در سال 1329 ش به تصويب مجلس رسيد و قبل ازآن تقريباً در اختيار انگليسي تبديل شد و انتخاب دكتر مصدق به نخست وزيري به گسترش آن كمك كرد. بيگانگان به خصوص استعمارگران انگليسي و آمريكايي كه از ملي شدن صنعت نفت زيان هاي زيادي ديده بودند ، در تمام دوران نخست وزيري مصدق سعي كردند تا از راه هاي گوناگون مانع ادامه ي مبارزات مردم نشوند . جلوگيري از فروش نفت ايران توسط دولت مصدق يكي از كارشكني هاي آن ها در اين زمينه بود. در شرايطي كه دولت هاي غربي از خريد نفت ايران امتناع مي كردند و دولت مصدق با مشكلات شديد مالي مواجه بود ، شوروي 147 نيز از خريد نفت و حتي با وجود اصرار دولت ايران از دادن بدهي هاي خود به ايران نيز خودداري كرد . دو كشور انگلستان و شوروي براي كارشكني در كار دولت مصدق از مزدوران داخلي خود در ايران هم استفاده مي كردند . مهمترين گروه از اين مزدوران اعضاي حزب توده بودند كه تنها وظيفه ي خود را خدمت به دولت شوروي مي دانستند . در برابر اين توطئه ها باز هم دولت دكتر مصدق به دليل حمايت مردم و آيت الله كاشاني استوار ماند اما متأسفانه پس از چندي بروز اختلاف ميان دكتر مصدق و آيت الله كاشاني زمينه را براي شكست نهضت ملي ايران فراهم آورد منابع و مأخذ بيل، جيمز، مصدق، ناسيوناليسم ايراني، تهران: نو. 1368 بيل، جيمز. عقاب و شير. تهران: كوبه. 1371 تركمان، محمد. مجموعه رسايل. تهران: رسا. 1362 جعفريان ،رسول. بررسي و تحقيقات در نهضت مشروطيت ايران. قم:توس. 1379 داوري، مهدي. عين الدوله و رژيم مشروطه. تهران: كتاب هاي جيبي.1371 دبيح، سپهر. ايران در دوران مصدق. تهران: بي نا. 1373 راجر لويس، ويليام. ناسيوناليسم ايراني. تهران: مركزي. 1369 سفري، محمد علي. خاطرات حاج سياح. تهران: اميركبير 1359 صاحبي، محمد جواد. انديشه ي اصلاح در نهضت هاي اسلامي. تهران: كيهان 1377 صفايي، ابراهيم رهيران مشروطه. تهران: فرهنگ و. هنر. بي نا علم، مصطفي. نفت، قدرت. تهران: اطلاعات 1377 فراتي عبدالوهاب. در امدي بر انقلاب اسلامي و يشه هاي آن، اساتيد دروس معارف اسلامي كاتوزيان، محمد علي. اقتصاد سياسي ايران. تهران: مركز 1373 ملك زاده، مهدي. تاريخ انقلاب مشروطيت ايران. تهران: علمي، 1373 مصدق، محمد. خاطرات و تألمات دكتر مصدق: تهران، علمي 1379 مكي، حسين. سيا و سالهاي نهضت ملي، تهران علمي 1377